Bệnh Beriberi Là Gì? Dấu Hiệu Nhận Biết Và Cách Điều Trị
Bệnh Beriberi là tình trạng thiếu thiamine, có thể gây ảnh hưởng đến cơ bắp, hệ thần kinh trung ương và sức khỏe tim mạch. Nếu không được điều trị, bệnh có thể tiến triển, trở nên nghiêm trọng và dẫn đến nhiều biến chứng sức khỏe không thể phục hồi. Do đó, điều quan trọng là kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa nguy cơ thiếu hụt thiamine trước khi tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn.
Bệnh Beriberi là gì?
Bệnh Beriberi xảy ra do thiếu hụt thiamine, còn được gọi là vitamin B1. Thiamine là một chất dinh dưỡng thiết yếu đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển hóa năng lượng của cơ thể. Khi cơ thể thiếu thiamine có thể dẫn đến nhiều triệu chứng và biến chứng khác nhau. Cơ thể cần thiamine để phân hủy và tiêu hóa thức ăn, duy trì trao đổi chất, đồng thời giúp cơ bắp và hệ thần kinh hoạt động hiệu quả.
Có hai loại bệnh Beriberi chính bao gồm:
- Bệnh Beriberi thể ướt (wet Beriberi) gây ảnh hưởng đến hệ tim mạch và thường ảnh hưởng đến người nghiện rượu. Nếu không được điều trị, tình trạng này có thể dẫn đến suy tim, khó thở, sưng chân và tích tụ chất lỏng trong phổi.
- Bệnh Beriberi thể khô (dry Beriberi) chủ yếu ảnh hưởng đến hệ thần kinh, có thể gây ra các triệu chứng như yếu cơ, ngứa ran hoặc tê ở tứ chi, đi lại khó khăn, lú lẫn và các vấn đề về trí nhớ.
Bệnh tê phù Beriberi hiếm gặp ở các nước phương Tây, nơi hầu hết mọi người đều nhận đủ thiamine trong chế độ ăn uống. Tuy nhiên, tình trạng này tương đối phổ biến hơn ở những vùng có chế độ ăn dựa vào carbohydrate tinh chế, chẳng hạn như gạo trắng. Ngoài ra, bệnh cũng có thể xảy ra ở những người suy dinh dưỡng, nghiện rượu mãn tính hoặc rối loạn tiêu hóa, dẫn đến cản trở sự hấp thụ thiamine.
Biện pháp điều trị chính của bệnh Beriberi là bổ sung thiamine bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Ngoài ra việc người bệnh cũng cần tìm hiểu và giải quyết các nguyên nhân cơ bản để kiểm soát các triệu chứng cũng như ngăn ngừa các biến chứng.
Nếu không được điều trị, bệnh Beriberi có thể tiến triển nặng và trở nên nghiêm trọng, thậm chí là gây suy tim hoặc tê liệt cơ. Do đó, điều quan trọng là nhận biết các triệu chứng và có kế hoạch điều trị hiệu quả.
Đối tượng nguy cơ mắc bệnh tê phù Beriberi
Bệnh Beriberi thường không xảy ra ở người có chế độ ăn uống đa dạng và lành mạnh. Ngược lại, những người uống nhiều rượu hoặc nghiện rượu có nhiều khả năng bị thiếu thiamine và phát triển các triệu chứng bệnh tê phù Beriberi. Uống quá nhiều rượu có thể cản trở khả năng hấp thụ thiamine của cơ thể.
Bên cạnh đó, những đối tượng khác có nguy cơ mắc bệnh Beriberi cao hơn bao gồm:
- Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ bú sữa mẹ có mẹ bị thiếu thiamine
- Những người ăn chế độ ăn nhiều carbohydrate, đặc biệt là carbs tinh chế, chẳng hạn như gạo trắng
- Người tham gia vào hoạt động thể chất hoặc tập thể dục với cường độ cực cao
- Người bệnh cường giáp, tình trạng này có thể ngăn cản sự hấp thụ thiamine
- Người có vấn đề về tiêu hóa nhất định có thể cản trở việc hấp thụ chất dinh dưỡng, đặc biệt khi tuổi cao
- Những người đã phẫu thuật giảm béo để giảm cân
- Người có mức độ căng thẳng cao
- Đang chạy thận nhân tạo hoặc dùng thuốc lợi tiểu
Dấu hiệu nhận biết bệnh tê phù Beriberi
Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Beriberi có thể khác nhau tùy thuộc vào loại bệnh và cơ quan bị ảnh hưởng, bao gồm:
Bệnh Beriberi thể ướt:
- Sưng chân, bàn chân và đôi khi là chướng bụng, phình to bụng
- Khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi
- Tim đập loạn nhịp
- Mệt mỏi và yếu đuối
- Da nhợt nhạt
- Đau ngực
- Gia tăng kích thước tim
- Tích tụ chất lỏng trong phổi
Bệnh Beriberi thể khô:
- Mệt mỏi, yếu cơ bắp
- Ngứa ran hoặc tê ở tay và chân
- Mất chức năng cơ và phối hợp
- Đi lại khó khăn hoặc dáng đi bất thường
- Đau cơ
- Vấn đề về trí nhớ, thường xuyên nhầm lẫn
- Buồn nôn và nôn
Các dấu hiệu khác:
- Mất cơ bắp
- Rối loạn tâm thần
- Ngứa ran hoặc mất nhạy cảm ở ngón tay hoặc bàn chân
- Mệt mỏi
- Tim đập loạn nhịp
- Đau ngực
- Buồn nôn hoặc nôn mửa
- Sốt
Các triệu chứng của bệnh Beriberi thường không rõ ràng và có thể giống với các tình trạng sức khỏe khác. Do đó, điều quan trọng là đến bệnh viện và tham khảo ý kiến của bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị thích hợp.
Nguyên nhân và yếu tố rủi ro gây bệnh Beriberi
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến bệnh Beriberi là do thiếu thiamine (vitamin B1). Thiamine là một chất dinh dưỡng thiết yếu mà cơ thể cần để chuyển hóa carbohydrate thành năng lượng và chuyển hóa protein. Khi cơ thể thiếu thiamine có thể dẫn đến sự phát triển của bệnh Beriberi.
Các yếu tố rủi ro phổ biến dẫn đến bệnh Beriberi bao gồm:
- Dinh dưỡng kém: Chế độ ăn uống thiếu thực phẩm giàu thiamine có thể làm tăng nguy cơ phát triển bệnh Beriberi. Tình trạng này phổ biến ở những khu vực có chế độ ăn chủ yếu là gạo trắng hoặc các loại ngũ cốc chế biến khác đã bị loại bỏ lớp cám bên ngoài, nơi có chứa thiamine.
- Uống quá nhiều rượu: Rượu cản trở sự hấp thụ và sử dụng thiamine trong cơ thể. Những người uống quá nhiều rượu và có chế độ ăn uống kém có thể có nguy cơ mắc bệnh tê phù Beriberi cao hơn.
- Rối loạn tiêu hóa: Một số rối loạn và tình trạng tiêu hóa, chẳng hạn như tiêu chảy mãn tính, bệnh Crohn và phẫu thuật cắt dạ dày, có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất dinh dưỡng trong ruột, dẫn đến thiếu hụt thiamine và làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi.
- Mang thai và cho con bú: Trong thời kỳ mang thai và cho con bú, nhu cầu thiamine sẽ tăng lên. Nếu chế độ ăn không cung cấp đủ thiamine hoặc có các yếu tố khác ảnh hưởng đến sự hấp thu thiamine sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh tê phù.
- Suy dinh dưỡng: Những người có tình trạng dinh dưỡng kém, bao gồm cả những người bị suy dinh dưỡng nặng, có nguy cơ mắc bệnh Beriberi cao hơn.
Điều quan trọng là duy trì chế độ ăn uống cân bằng bao gồm các thực phẩm giàu thiamine như ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, quả hạch và thịt hoặc cá. Nếu có dấu hiệu hoặc thuộc nhóm đối tượng nguy cơ, người bệnh nên hỏi ý kiến của bác sĩ để được tư vấn, hướng dẫn phù hợp.
Bệnh tê phù Beriberi có nguy hiểm không?
Bệnh tê phù Beriberi có thể là một tình trạng nghiêm trọng nếu không được điều trị phù hợp. Mức độ nghiêm trọng của bệnh và những biến chứng tiềm ẩn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm loại bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể của từng người bệnh.
Các biến chứng và rủi ro sức khỏe của bệnh Beriberi có thể bao gồm:
- Biến chứng tim mạch: Trong trường hợp bệnh Beriberi thể ướt nặng, các triệu chứng tim mạch có thể tiến triển và dẫn đến suy tim. Tình trạng này xảy ra do cơ tim bị suy yếu không có khả năng bơm máu hiệu quả, dẫn đến tích tụ chất lỏng và gây căng thẳng cho tim.
- Biến chứng hô hấp: Bệnh Beriberi ướt có thể dẫn đến tích tụ chất lỏng trong phổi, được gọi là phù phổi, dẫn đến khó thở, hụt hơi và giảm lượng oxy trong cơ thể.
- Biến chứng thần kinh: Nếu không được điều trị, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng thần kinh lâu dài. Thiếu thiamine mãn tính có thể gây tổn thương dây thần kinh ngoại biên, dẫn đến bệnh lý thần kinh ngoại biên, với các biểu hiện như yếu cơ, tê hoặc ngứa ran ở tứ chi và khó phối hợp các cử động.
- Suy giảm nhận thức: Thiếu thiamine kéo dài cũng có thể ảnh hưởng đến chức năng não. Các vấn đề về trí nhớ, nhầm lẫn, khó tập trung và thậm chí hội chứng Wernicke-Korsakoff.
- Biến chứng đường tiêu hóa: Thiếu thiamine có thể ảnh hưởng đến hoạt động của hệ tiêu hóa, dẫn đến rối loạn tiêu hóa như táo bón hoặc tiêu chảy.
Nếu không được điều trị, bệnh Beriberi có thể tiến triển thành hội chứng Wernicke-Korsakoff, là một tình trạng gây tổn thương đến não. Tổn thương có thể lan rộng đến các bộ phận của não, đặc biệt là đồi thị và vùng dưới đồi, dẫn đến nhầm lẫn nghiêm trọng và mất trí nhớ. Đây là một tình trạng hiếm gặp nhưng nghiêm trọng và không thể hồi phục sau tổn thương.
Chẩn đoán bệnh Beriberi như thế nào?
Để chẩn đoán bệnh tê phù Beriberi bác sẽ xem xét lịch sử y tế, bao gồm các triệu chứng, thói quen ăn kiêng, uống rượu và bất kỳ tình trạng tiềm ẩn nào có thể góp phần gây ra tình trạng thiếu thiamine. Bác sĩ cũng sẽ thực hiện kiểm tra thể chất để tìm kiếm các dấu hiệu của bệnh Beriberi, chẳng hạn như sưng tấy, chức năng tim và các bất thường về thần kinh.
Người bệnh cũng được yêu cầu mô ta các triệu chứng cụ thể như mệt mỏi, khó thở, yếu cơ và các triệu chứng thần kinh để xác định mức độ nghiêm trọng và thời gian tồn tại của chúng.
Sau kiểm tra ban đầu, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm cần thiết để xác định tình trạng thiếu thiamine, chẳng hạn như:
- Đo mức thiamine: Xét nghiệm này được thực hiện để đo nồng độ thiamine trong máu. Tuy nhiên, những xét nghiệm này có thể không chính xác, vì sự thiếu hụt thiamine vẫn có thể xuất hiện ngay cả khi nồng độ thiamine trong máu bình thường.
- Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu bổ sung có thể được thực hiện để đánh giá các thông số khác liên quan đến bệnh Beriberi và các biến chứng tiềm ẩn. Chẳng hạn như xét nghiệm công thức máu toàn phần có thể đánh giá tình trạng thiếu máu hoặc nhiễm trùng, trong khi các enzym tim có thể được đo để đánh giá chức năng tim.
- Xét nghiệm nước tiểu: Thiamine và các chất chuyển hóa có thể tồn tại trong nước tiểu, do đó xét nghiệm nước tiểu có thể hỗ trợ phản ánh tình trạng thiamine trong cơ thể.
Ngoài ra, trong những trường hợp cụ thể nghi ngờ có biến chứng của bệnh Beriberi, bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm bổ sung như siêu âm tim và nghiên cứu dẫn truyền thần kinh, để đánh giá chức năng tim và thần kinh tương ứng.
Các biện pháp điều trị bệnh Beriberi hiệu quả
Phương pháp điều trị chính cho bệnh Beriberi là bổ sung thiamine (vitamin B1) và kiểm soát các nguyên nhân cơ bản gây ra tình trạng thiếu thiamine. Các phương pháp phổ biến bao gồm:
1. Bổ sung thiamine
Bổ sung thiamine là điều quan trọng nhất trong kế hoạch điều trị bệnh Beriberi. Thiamine, còn được gọi là vitamin B1, rất cần thiết cho quá trình sản xuất và trao đổi năng lượng của cơ thể, giúp chuyển đổi carbohydrate thành glucose, là nguồn nhiên liệu chính cho tế bào.
Để bổ sung thiamine, bác sĩ có thể chỉ định:
- Thông qua đường uống: Đối với bệnh Beriberi nhẹ thường có thể được kiểm soát bằng cách bổ sung thiamine qua đường uống. Loại thuốc và liều lượng cụ thể sẽ được chỉ định phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng thiếu thiamine và nhu cầu của từng người bệnh.
- Thông qua đường tĩnh mạch: Trong những trường hợp nặng, người bệnh có thể cần bổ sung thiamine qua đường tĩnh mạch (IV) tại bệnh viện hoặc phòng khám, dưới sự theo dõi của bác sĩ. Truyền qua tĩnh mạch sẽ đưa lượng thiamine cao hơn trực tiếp vào máu, đảm bảo sự hấp thụ và phân phối nhanh chóng khắp cơ thể.
Thời gian và liều lượng thiamine được sử dụng sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, nhu cầu của từng cá nhân và hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Tuy nhiên, tình trạng thiếu thiamine có thể dẫn đến nhiều ảnh hưởng sức khỏe lâu dài, do đó người bệnh cần tiếp tục bổ sung thiamine để ngăn ngừa nguy cơ thiếu thiamine trong tương lai.
2. Thay đổi chế độ ăn uống
Bên cạnh việc bổ sung thiamine, điều quan trọng là phải kết hợp một chế độ ăn uống cân bằng bao gồm các thực phẩm giàu thiamine. Thay đổi chế độ ăn uống là rất quan trọng trong việc điều trị và phòng ngừa bệnh Beriberi. Dưới đây là một số khuyến nghị về chế độ ăn uống cho người thiếu thiamine:
- Tăng cường thực phẩm giàu thiamine: Nguồn cung cấp thiamine tốt trong chế độ ăn uống bao gồm ngũ cốc nguyên hạt, chẳng hạn như gạo lứt, bánh mì nguyên hạt, yến mạch, các loại đậu như đậu lăng, đậu và đậu Hà Lan. Nếu cần thiết, người bệnh có thể sử dụng các loại hạt và các sản phẩm thực phẩm tăng cường, chẳng hạn như ngũ cốc ăn sáng, để cung cấp thêm thiamine cần thiết.
- Tiêu thụ thịt nạc và cá: Các nguồn động vật như thịt nạc (đặc biệt là thịt lợn) và cá (như cá hồi) là nguồn cung cấp thiamine rất tốt. Thường xuyên tiêu thụ các loại thực phẩm này có thể giúp đảm bảo lượng thiamine đầy đủ, đặc biệt đối với những người theo chế độ ăn kiêng pescatarian.
- Tránh uống quá nhiều rượu: Rượu làm suy yếu sự hấp thụ và sử dụng thiamine trong cơ thể. Nếu uống rượu, điều cần thiết là phải uống có chừng mực để giảm thiểu nguy cơ thiếu hụt thiamine.
- Tránh thực phẩm đã qua chế biến: Thực phẩm đã qua chế biến, đặc biệt là các loại ngũ cốc tinh chế như gạo trắng và bánh mì trắng, có thể có hàm lượng thiamine thấp hơn do lớp cám bên ngoài (nơi chứa thiamine) bị loại bỏ. Hãy lựa chọn ngũ cốc nguyên hạt để duy trì lượng thiamine cao hơn.
- Cân nhắc phương pháp nấu ăn: Thiamine có thể bị mất một phần trong quá trình nấu hoặc đun nóng kéo dài. Để giảm thiểu tình trạng mất thiamine, hãy chọn các phương pháp nấu ăn giữ được độ ẩm, chẳng hạn như hấp, luộc hoặc quay trong lò vi sóng, thay vì các phương pháp như chiên hoặc nướng.
- Trao đổi với chuyên gia dinh dưỡng: Tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng để được hướng dẫn về những thay đổi trong chế độ ăn uống phù hợp với nhu cầu và sở thích cá nhân.
Duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và đa dạng, nhiều thực phẩm giàu thiamine, có thể hỗ trợ sức khỏe tổng thể và giúp ngăn ngừa bệnh Beriberi.
3. Điều trị hỗ trợ
Nếu tình trạng thiếu thiamine là do tình trạng cơ bản hoặc yếu tố lối sống, chẳng hạn như suy dinh dưỡng hoặc uống quá nhiều rượu, người bệnh cần giải quyết và kiểm soát tình trạng này. Nếu không thể bỏ rượu hoặc tự xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, hãy trao đổi với bác sĩ để được hướng dẫn một kế hoạch điều trị toàn diện, ngăn ngừa sự thiếu hụt thiamine trong tương lai.
Ngoài ra, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và biến chứng, người bệnh có thể cần phải chăm sóc hỗ trợ bổ sung, chẳng hạn như:
- Nghỉ ngơi: Tùy thuộc vào loại và mức độ nghiêm trọng của bệnh, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như mệt mỏi, yếu cơ hoặc khó thở. Điều cần thiết là nghỉ ngơi đầy đủ và tiết kiệm năng lượng trong khi kiểm soát các triệu chứng này.
- Hỗ trợ tim: Đối với người bệnh Beriberi thể ướt và đang gặp các triệu chứng tim mạch như suy tim hoặc tích tụ chất lỏng, người bệnh có thể cần các biện pháp can thiệp cụ thể để hỗ trợ chức năng tim, chẳng hạn như sử dụng các loại thuốc thuốc lợi tiểu để giảm tình trạng ứ nước hoặc thuốc giúp cải thiện chức năng tim.
- Vật lý trị liệu: Đối với người có triệu chứng thần kinh, chẳng hạn như yếu cơ hoặc mất khả năng phối hợp, bác sĩ có thể chỉ định vật lý trị liệu để kiểm soát các triệu chứng. Nhà trị liệu vật lý có thể tạo ra chương trình tập luyện tùy chỉnh để cải thiện sức mạnh cơ bắp, khả năng vận động và khả năng phối hợp.
- Hỗ trợ dinh dưỡng: Trong trường hợp suy dinh dưỡng nặng hoặc khi cá nhân không thể tiêu thụ đủ lượng thức ăn cần thiết, bác sĩ có thể đề nghị hỗ trợ dinh dưỡng. Các biện pháp phổ biến chẳng hạn như sử dụng thức ăn qua đường ruột hoặc dinh dưỡng qua đường tĩnh mạch, trong đó chất dinh dưỡng được đưa trực tiếp vào cơ thể qua ống hoặc qua đường tĩnh mạch.
- Phục hồi chức năng: Nếu bệnh Beriberi gây suy giảm thần kinh đáng kể, chẳng hạn như đi lại khó khăn hoặc suy giảm kỹ năng vận động, bác sĩ có thể đề nghị trị liệu nghề nghiệp và trị liệu ngôn ngữ để giúp người bệnh lấy lại khả năng hoạt động bình thường, linh hoạt.
- Chăm sóc lâu dài: Việc điều chỉnh lối sống và tuân thủ việc bổ sung thiamine là rất quan trọng trong việc quản lý và ngăn ngừa bệnh Beriberi. Bác sĩ sẽ tư vấn cho người bệnh thay đổi chế độ ăn uống, điều chỉnh lượng rượu và thay đổi lối sống để kiểm soát cũng như phòng ngừa bệnh Beriberi lâu dài.
Phòng ngừa bệnh Beriberi như thế nào?
Để phòng ngừa bệnh Beriberi, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề như:
- Chế độ ăn uống cân bằng: Duy trì chế độ ăn uống đầy đủ bao gồm nhiều loại thực phẩm giàu chất dinh dưỡng và thiamine như ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, bánh mì nguyên hạt), các loại đậu (đậu lăng, đậu), các loại hạt, hạt, thịt nạc và cá.
- Tránh thực phẩm tinh chế và chế biến sẵn: Thực phẩm chế biến thường có hàm lượng thiamine thấp, do đó hãy chọn các loại ngũ cốc nguyên hạt để đảm bảo hàm lượng thiamine cao hơn.
- Hạn chế uống rượu: Uống quá nhiều rượu có thể dẫn đến thiếu hụt thiamine và làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi. Do đó, hãy uống rượu điều độ hoặc tránh uống rượu để đảm bảo lượng thiamine trong cơ thể.
- Ăn nhiều trái cây và rau quả: Kết hợp nhiều loại trái cây và rau quả vào chế độ ăn uống để đảm bảo lượng dinh dưỡng cân bằng và ngăn ngừa sự thiếu hụt thiamine.
- Đến bệnh viện khi cần thiết: Nếu bạn gặp các triệu chứng liên quan đến thiếu thiamine, chẳng hạn như mệt mỏi, yếu cơ hoặc các vấn đề về thần kinh, hãy đến bệnh viện ngay lập tức. Phát hiện sớm và điều trị các nguyên nhân cơ bản gây thiếu hụt thiamine có thể giúp ngăn ngừa sự phát triển của bệnh.
- Điều trị theo chỉ dẫn: Nếu có nguy cơ thiếu thiamine, hãy làm theo các khuyến nghị của bác sĩ về việc bổ sung thêm thiamine hoặc điều chỉnh chế độ ăn uống để ngăn ngừa tình trạng thiếu hụt.
Bệnh Beriberi cần được chẩn đoán sớm, điều trị hiệu quả để tránh các biến chứng sức khỏe nghiêm trọng. Người bệnh nên xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp, bổ sung thiamine nếu cần thiết và điều trị các tình trạng cơ bản để nâng cao sức khỏe cũng như ngăn ngừa bệnh tái phát. Nếu có bất cứ thắc mắc hoặc lo lắng nào, hãy trao đổi với bác sĩ để được hướng dẫn cụ thể.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!