Teo cơ sau chấn thương phục hồi được không? Điều cần biết

Teo cơ sau chấn thương là tình trạng suy giảm khối lượng cơ bắp sau chấn thương, thường kèm theo yếu cơ và giảm khả năng vận động. Ở trường hợp nhẹ, người bệnh có thể can thiệp bằng vật lý trị liệu, phẫu thuật kết hợp với các biện pháp chăm sóc để phục hồi. Trường hợp nặng và không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tàn phế vĩnh viễn.

Teo cơ sau chấn thương là gì?

Teo cơ sau chấn thương là tình trạng suy giảm khối lượng cơ bắp sau chấn thương. Bệnh xảy ra khi chấn thương hồi phục lâu, khiến bệnh nhân khó khăn hoặc không thể vận động trong thời gian dài. Đối với trường hợp này, teo cơ thường kèm theo yếu cơ và giảm khả năng vận động ở chi bị ảnh hưởng. Lâu ngày teo cơ có thể tiến triển và dẫn đến bại liệt nếu không điều trị kịp thời.

Dấu hiệu nhận biết teo cơ sau chấn thương

Đối với teo cơ sau chấn thương, các triệu chứng thường xảy ra trong giai đoạn phục hồi, khoảng từ 10 đến 42 ngày kể từ khi các chi không được sử dụng. Các triệu chứng thường bao gồm:

• Mất khối lượng cơ khiến bắp chân hoặc/ và bắp tay teo dần. Đây là triệu chứng phổ biến những thường khó phát hiện ở những trường hợp phù nề do chấn thương, thừa cân béo phì hoặc có sự thay đổi về khối lượng mỡ
• Teo cơ hoặc teo lõi
• Các chi bị ảnh hưởng nhỏ hơn bình thường nhưng không ngắn hơn
• Yếu cơ
• Giảm khả năng vận động
• Cảm thấy khó khăn khi thực hiện các hoạt động sinh hoạt bình thường như ngồi xuống và đứng lên, nhấc cao chân, giơ cao tay, đi bộ, leo cầu thang, đứng lâu một chỗ hoặc hoạt động thể chất
• Suy nhược và yếu ngày càng tăng
• Thay đổi dáng đi
• Hai chân dễ va vào nhau dẫn đến vấp ngã

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và thời gian tiến triển, các triệu chứng sẽ trở nên rõ nét hơn.

Nguyên nhân gây teo cơ sau chấn thương

Teo cơ sau chấn thương xảy ra do những nguyên nhân sau:

• Bất động trên 10 ngày

Phần lớn các trường hợp teo cơ sau chấn thương xảy ra do bệnh nhân ngồi hoặc nằm bất động trong thời gian dài (trên 10 ngày). Điều này khiến quá trình phân hủy protein cơ nhanh hơn so với quá trình tổng hợp protein cơ. Cuối dùng dẫn đến mất cơ.

Teo cơ sau chấn thương do bất động thường xảy ra sau một chấn thương nặng (điển hình như chấn thương sọ não, dập tủy…) hoặc gãy xương cần bó bột cố định xương gãy khiến bệnh nhân không thể di chuyển, ngồi trên xe lăn hoặc bất động trên giường trong thời gian dài.

• Tổn thương hệ thần kinh ngoại vi

Chấn thương khiến dây thần kinh ngoại vi bị chèn ép hoặc tổn thương có thể làm ảnh hưởng đến khả năng vận động và gây teo cơ. Nguyên nhân là do hệ thần kinh ngoại vi có chức năng liên kết với hệ thần kinh trung ương, duy trì và điều khiển hoạt động của các cơ quan và các chi.

• Tổn thương hệ thần kinh trung ương

Tùy thuộc vào từng trường hợp, chấn thương có thể gây tổn thương những tế bào thần kinh trong não hoặc/ và tủy sống. Điều này khiến bệnh nhân không thể vận động hoặc nằm bất động nhiều ngày dẫn đến teo cơ cục bộ hoặc teo cơ chân.

Teo cơ do chấn thương gây tổn thương hệ thần kinh trung ương thường kèm theo tình trạng yếu cơ hoặc liệt tương tự như đột quỵ.

Teo cơ sau chấn thương phục hồi được không?

Teo cơ sau chấn thương có thể được phục hồi khi sớm phát hiện và điều trị theo hướng dẫn của chuyên gia/ bác sĩ chuyên khoa. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, yếu tố ảnh hưởng và khối lượng cơ mất đi, người bệnh sẽ có phương pháp điều trị, thời gian phục hồi và mức độ phục hồi khác nhau.

Đối với trường hợp nặng do không điều trị, quá trình điều trị sau này có thể khó khăn và kéo dài hơn so với thông thường. Ở một số trường hợp, bệnh nhân có thể bị bại liệt vĩnh viễn.

Chẩn đoán teo cơ sau chấn thương

Quá trình chẩn đoán teo cơ sau chấn thương thường nhanh và dễ dàng hơn so với thông thường. Hầu hết các trường hợp sẽ được yêu cầu mô tả triệu chứng và liệt kê các chấn thương trước đó.

Ngoài ra người bệnh sẽ được yêu cầu thực hiện một số kỹ thuật để đánh giá mức độ teo cơ, những tổn thương đi kèm (nếu có) và lập phác đồ điều trị thích hợp.

Một số kỹ thuật thường được chỉ định:

• Chụp X-quang: Kỹ thuật này được chỉ định với mục đích xác định teo cơ không do bệnh lý hoặc những chấn thương khác.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp cộng hưởng từ được chỉ định để kiểm tra khối lượng cơ và xác định những tổn thương mô mềm làm tăng nguy cơ gây teo cơ.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Chụp cắt lớp vi tính được chỉ định để kiểm tra những tổn thương nhỏ hơn, xác định chính xác nguyên nhân gây teo cơ và kiểm tra khối lượng cơ.
• Điện cơ (EMG): Điện cơ (EMG) được chỉ định khi teo cơ sau chấn thương liên quan đến tổn thương tổn thương hệ thần kinh trung ương và hệ thần kinh ngoại vi. Kỹ thuật này giúp xác định vị trí và mức độ tổn thương thần kinh. Thông thường EMG sẽ được áp dụng đồng thời với các nghiên cứu dẫn truyền thần kinh.
• Xét nghiệm nước tiểu: Đối với những trường hợp teo cơ và mất khối lượng cơ nhanh chóng, người bệnh sẽ được yêu cầu kiểm tra nồng độ urê bằng cách xét nghiệm nước tiểu.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu được sử dụng để xác định chính xác teo cơ do chấn thương, không do bệnh lý. Ngoài ra kỹ thuật này còn giúp kiểm tra quá trình tổng hợp và tốc độ phá hủy protein cơ.
• Sinh thiết: Sinh thiết cơ có thể được sử dụng cho một số trường hợp. Kỹ thuật này có tác dụng kiểm tra khối lượng cơ mất đi, đánh giá khả năng phục hồi và xác định hướng điều trị. Tùy thuộc vào mục đích, người bệnh sẽ được sinh thiết thần kinh hoặc sinh thiết cơ.

Teo cơ sau chấn thương được điều trị bằng cách nào?

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, teo cơ sau chấn thương có thể được điều trị bằng những phương pháp sau:

1. Tập thể dục

Người bệnh nên thường xuyên tập thể dục hoặc vận động nhẹ nhàng để phòng ngừa và điều trị teo cơ sau chấn thương. Đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe mỗi ngày có thể giúp kích thích trình tổng hợp protein cơ, cải thiện sự linh hoạt và tăng cường sức cơ. Điều này giúp tăng khối lượng cơ và khắc phục tình trạng teo cơ hiệu quả.

Ngoài ra tập thể dục 60 phút mỗi ngày còn giúp người bệnh tăng độ linh hoạt cho các khớp xương và tăng khả năng hấp thu axit amin bằng cách giải phóng hormone có lợi. Từ đó phát triển cơ bắp, duy trì cơ bắp và hệ xương khỏe mạnh. Đồng thời điều trị teo cơ và khôi phục khả năng vận động cho người bệnh.

2. Vật lý trị liệu

Đối với những trường hợp khó khăn hoặc không thể tự vận động, người bệnh có thể gặp các chuyên gia vật lý trị liệu để được hỗ trợ. Vật lý trị liệu có tác dụng tăng khối lượng cơ, tăng cường sức mạnh cơ bắp, kích thích tuần hoàn máu và giảm tình trạng bất động. Ngoài ra phương pháp này còn có tác dụng giảm co thắt cơ, hạn chế cứng khớp, giúp hệ xương chắc khỏe và cải thiện khả năng vận động.

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn các bài tập vật lý trị liệu kết hợp sử dụng nhiệt, kích thích điện chức năng… để giảm teo cơ và phục hồi chức năng vận động cho bệnh nhân.

• Tập đi: Người bệnh tập đi bằng cách sử dụng nạng hoặc dùng thanh ngang được cố định sẵn ở phòng tập. Khi đi người bệnh cần giữ cho lưng thẳng, dáng đi thẳng, không cúi đầu nhìn chân, mắt phải nhìn về phía trước. Nếu sử dụng nạng, nạng phải tựa bên lồng ngực, bàn chân và hai mũi nạng tạo thành hình tam giác đế.
• Bài tập vật lý trị liệu: Bài tập vật lý trị liệu thường là những động tác tập vận động cho khớp. Những động tác này có tác dụng hạn chế cứng khớp, kích thích tuần hoàn máu và tăng tiết dịch khớp. Từ đó giúp cải thiện khả năng vận động. Ngoài ra bài tập vật lý trị liệu còn có tác dụng kéo giãn cơ, tăng cường sức cơ và giảm teo cơ. Một số bài tập thường được thực hiện:
  • Lăn bóng
  • Cầm thả vật
  • Mở nắp chai lọ
  • Lật trang sách
  • Lên xuống cầu thang
  • Co duỗi đầu gối
  • Ngồi xuống đứng lên…
• Sử dụng nhiệt: Sử dụng nhiệt giúp kích thích lưu thông máu, giảm đau do chấn thương và tăng khả năng phục hồi cơ.
• Siêu âm: Liệu pháp siêu âm có tác dụng giảm đau, kích thích tăng khối lượng cơ và tăng khả năng chữa lành mô tổn thương. Tùy thuộc vào tình trạng, người bệnh có thể được sưởi ấm sâu hoặc xâm thực.
• Kích thích điện chức năng: Kích thích điện chức năng được dùng cho những bệnh nhân bị teo cơ do chấn thương gây tổn thương hệ thần kinh trung ương, có nguy cơ liệt, hạn chế về thể chất hoặc không thể tập vật lý trị liệu. Phương pháp này có tác dụng kích thích cơ từ bên ngoài giúp tạo ra những chuyển động nhân tạo. Từ đó điều trị và ngăn teo cơ tiến triển. Đồng thời phục hồi một số vận động như đi lại, cầm nắm đồ vật, đứng, làm rỗng bàng quang…

3. Sử dụng thuốc

Tùy thuộc vào mục đích điều trị, thuốc chứa steroid đồng hóa hoặc thuốc điều biến thụ thể androgen chọn lọc có thể được sử dụng cho những trường hợp teo cơ sau chấn thương (mức độ nặng).

• Thuốc chứa steroid đồng hóa: Thuốc này có tác dụng làm chậm quá trình phân hủy protein cơ, giảm mất khối lượng cơ và cải thiện triệu chứng. Tuy nhiên thuốc chứa steroid đồng hóa thường gây tác dụng phụ.
• Thuốc điều biến thụ thể androgen chọn lọc: Thuốc này có tác dụng đẩy nhanh sự tái tạo và tăng khả năng phát triển mô cơ, xương. Từ đó điều trị teo cơ hiệu quả. So với thuốc chứa steroid đồng hóa, thuốc điều biến thụ thể androgen chọn lọc ít tác dụng phụ hơn.

4. Điều chỉnh chế độ ăn uống

Để phòng ngừa và hỗ trợ điều trị teo cơ sau chấn thương, người bệnh cần đảm bảo chế độ ăn uống đủ protein, calo và axit amin chuỗi nhánh (BCAA). Chế độ ăn uống này có thể giúp người bệnh tăng tổng hợp protein cơ. Từ đó tăng khối lượng cơ, tăng khả năng phục hồi và giảm teo cơ cục bộ.

Ngoài ra thường xuyên bổ sung thực phẩm giàu axit amin chuỗi nhánh (BCAA) còn giúp người bệnh giảm quá trình ức chế phân hủy protein cơ, thúc đẩy quá trình tổng hợp protein và hạn chế hiện tượng mất khối lượng cơ.

Tuy nhiên người bệnh lưu ý chỉ nên bổ sung đủ protein, calo và axit amin chuỗi nhánh (BCAA). Không lạm dụng và nên bổ sung thêm các thành phần dinh dưỡng khác để tránh gây mất cân bằng dinh dưỡng, cơ thể suy nhược và phát sinh những vấn đề khác.

5. Phẫu thuật

Phẫu thuật có thể được áp dụng cho những trường hợp bị teo cơ sau chấn thương liên quan đến thần kinh và những tổn thương khó phục hồi. Phương pháp này có tác dụng loại trừ nguyên nhân teo cơ, phục hồi tổn thương, cải thiện khả năng vận động và điều chỉnh dị hình.

Tùy thuộc vào tình trạng, người bệnh sẽ được phẫu thuật giải nén thần kinh, điều chỉnh teo cơ do rách dây chằng, rách gân, biến dạng co cứng.

Biện pháp phòng ngừa teo cơ sau chấn thương

Để phòng ngừa teo cơ sau chấn thương, người bệnh nên áp dụng các phương pháp thích hợp trong giai đoạn phục tổn thương do chấn thương. Một số phương pháp thường được áp dụng gồm:

• Duy trì thói quen vận động: Người bệnh nên vận động và đi lại nhẹ nhàng trong thời gian phục hồi chấn thương để giảm nguy cơ teo cơ. Biện pháp này có tác dụng duy trì khối lượng cơ, thư giãn và tăng cường sức cơ. Ngoài ra vận động còn giúp hạn chế cứng cơ, giảm tổn thương thần kinh, tăng lưu thông máu và phòng ngừa hình thành cục máu đông.
• Vật lý trị liệu: Đối với những trường hợp chấn thương dẫn đến khó vận động hoặc nằm bất động trên giường, người bệnh cần vật lý trị liệu để duy trì chức năng vận động và phòng ngừa hao hụt khối lượng cơ. Tùy thuộc vào các yếu tố tác động, người bệnh sẽ được thiết kế một chương trình vật lý trị liệu phù hợp, có thể vận động tự chủ/ hỗ trợ hoặc kích thích điện chức năng cho người không thể vận động.
• Đảm bảo chế độ ăn uống đủ chất: Người bệnh cần sử dụng đa dạng các loại thực phẩm và đảm bảo bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng trong quá trình phục hồi sau chấn thương. Đặc biệt cần bổ sung đủ hàm lượng canxi, vitamin, kẽm, chất chống oxy hóa và protein cần thiết cho cơ thể để rút ngắn thời gian phục hồi, cải thiện sức khỏe xương, tăng tổng hợp protein và duy trì sức cơ.
• Chườm lạnh: Biện pháp chườm lạnh nên được thực hiện trong ba ngày sau chấn thương để co mạch, cải thiện sưng đau, tăng phạm vi chuyển động khớp và khả năng vận động cho bệnh nhân. Từ đó giúp phòng ngừa teo cơ sau chấn thương hiệu quả. Nên chườm lạnh 3 lần/ ngày.
• Chườm nóng: Chườm nóng nên được thực hiện sau 3 ngày chườm lạnh. Biện pháp này có tác dụng giãn mạch, tăng lưu thông máu, hạn chế cứng khớp, giảm đau và tăng phục hồi cơ sau chấn thương. Ngoài ra chườm ấm còn có tác dụng giảm căng cơ, cải thiện khả năng vận động và phòng ngừa teo cơ. Nên chườm ấm 3 – 4 lần/ ngày.

Nhìn chung teo cơ sau chấn thương là tình trạng thường gặp và dễ dẫn đến bại liệt. Tuy nhiên tình trạng này có thể được phòng ngừa và phục hồi hiệu quả nếu sớm áp dụng các phương pháp điều trị.

Chính vì thế người bệnh nên ăn uống đủ chất và duy trì vận động sau chấn thương để phòng ngừa suy giảm khối lượng cơ. Trong trường hợp có dấu hiệu teo cơ, bạn cần liên hệ với bác sĩ chuyên khoa để được khám và hướng dẫn điều trị đúng cách, hạn chế rủi ro.

Tham khảo thêm:

• Teo cơ delta là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu, cách điều trị