Đứt Bán Phần Dây Chằng Chéo Trước: Thông Tin Cần Biết
Đứt bán phần dây chằng chéo trước là tình trạng dây chằng chéo trước (ACL) bị tổn thương và rách một phần do những chuyển động đột ngột hoặc va đập mạnh vào đầu gối. Điều này khiến bệnh nhân đau đớn, đầu gối sưng to, tấy đỏ hoặc bầm tím, mất tính ổn định. Tùy thuộc vào tổn thương, bệnh nhân được điều trị bảo tồn hoặc phẫu thuật.
Đứt bán phần dây chằng chéo trước là gì?
Đứt bán phần dây chằng chéo trước là một chấn thương đầu gối phổ biến, chiếm phần lớn các trường hợp đứt dây chằng chéo trước. Chấn thương này thể hiện cho tình trạng rách một phần dây chằng chéo trước (ACL), trong đó dải mô còn giữ lại sự kết nối, không bị đứt hoàn toàn.
Dây chằng chéo trước và dây chằng chéo sau (PCL), bắt chéo với nhau trong đầu gối tạo nên hình chữ X. Trong đó ACL ở phía trước và PCL ở phía sau. Sự bắt chéo của chúng tạo sự ổn định cho đầu gối. Đồng thời kiểm soát những chuyển động qua lại của khớp.
Chính vì thế mà người bệnh thường có cảm giác lỏng lẻo ở đầu gối và giảm phạm vi chuyển động khi bị đứt bán phần dây chằng chéo trước. Ngoài ra chấn thương còn khiến người bệnh đau đớn, sưng đầu gối và giảm khả năng nâng đỡ cơ thể ngay khi dây chằng bị thương.
Phần lớn người bệnh có thể phục hồi bằng các phương pháp bảo tồn, bao gồm chăm sóc, bất động và vật lý trị liệu. Một số trường hợp khác cần phẫu thuật để điều trị dây chằng bị đứt và thương tổn ở những cấu trúc khác trong đầu gối.
Triệu chứng đứt bán phần dây chằng chéo trước
Ngay khi bị thương, người bị đứt bán phần dây chằng chéo trước thường có những triệu chứng được liệt kê dưới đây:
- Đau đầu gối
- Sưng
- Tấy đỏ hoặc bầm tím ở đầu gối
- Hạn chế một phần chức năng, chẳng hạn như giảm khả năng nâng đỡ trọng lượng cơ thể, người bệnh khó đứng và đi lại bên chân đau
- Mất tính ổn định ở đầu gối.
Nguyên nhân gây đứt bán phần dây chằng chéo trước
Phần lớn đứt bán phần dây chằng chéo trước xảy ra thông qua cơ chế không tiếp xúc. Chỉ một số nhỏ xảy ra do tiếp xúc trực tiếp với đồ vật hoặc người trong khi chơi thể thao.
Cụ thể tổn thương ở dây chằng chéo trước liên quan đến những vấn đề sau:
- Đột ngột giảm tốc độ cùng với những động tác cắt, chuyển hướng, lách qua hoặc xoay người
- Tiếp đất vụng về, nghiêng người sang một bên hoặc phần lớn trọng lượng cơ thể dồn vào một chân khi tiếp đất
- Mất kiểm soát khi chơi thể thao
- Có lực tác động trực tiếp vào đầu gối
Chính vì những điều trên mà đứt bán phần dây chằng chéo trước thường gặp ở vận động viên hoặc những người thường xuyên chơi thể thao (đặc biệt là bóng đá, bóng bầu dục, bóng rổ…), tai nạn giao thông.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, so với vận động viên nam đứt dây chằng chéo trước phổ biến ở vận động viên nữ hơn (trong một số hình thức/ bộ môn thể thao nhất định). Điều này có thể do ảnh hưởng từ sự khác biệt trong điều kiện thể chất, khả năng kiểm soát thần kinh cơ và sức mạnh cơ bắp.
Ngoài ra tỉ lệ chấn thương ở vận động viên nữ cao hơn nam còn do sự liên kết của chi dưới và xương chậu, ảnh hưởng của hormone estrogen đối với đặc tính của dây chằng và tăng độ lỏng lẻo của dây chằng.
Đứt bán phần dây chằng chéo trước có nguy hiểm không?
Hầu hết bệnh nhân bị đứt bán phần dây chằng chéo trước có thể phục hồi hoàn toàn và trở lại với các hoạt động bình thường. Tuy nhiên thời gian hồi phục có thể kéo dài ở những người có chấn thương nghiêm trọng, đứt một phần dây chằng chéo trước kèm theo tổn thương ở những cấu trúc khác của đầu gối.
Ngoài ra bệnh nhân có thể gặp thêm một số vấn đề dưới đây nếu việc chăm sóc và điều trị không diễn ra thuận lợi. Cụ thể:
- Đau đầu gối mãn tính
- Mất tính ổn định, yếu hay giảm khả năng vận động ở đầu gối
- Viêm khớp
- Viêm xương khớp ở đầu gối (thoái hóa khớp gối)
Chẩn đoán đứt bán phần dây chằng chéo trước
Đứt bán phần dây chằng chéo trước thường được xác định thông qua khám lâm sàng. Tuy nhiên nhiều xét nghiệm hình ảnh cũng được chỉ định để đánh giá mức độ nghiêm trọng và tìm kiếm những tổn thương đi kèm.
1. Chẩn đoán lâm sàng
Tổn thương dây chằng chéo trước có thể được đánh giá tại phòng khám thông qua một số biểu hiện lâm sàng. Chẳng hạn như:
- Có cảm giác sưng đau và đầu gối không ổn định ngay khi bị chấn thương
- Mất khả năng vận động và sưng nhiều ở đầu gối trong vòng vài giờ sau chấn thương dây chằng chéo trước
- Khó chịu khi đi lại, đau hoặc đau dọc theo đường khớp gối.
Chính vì thế mà người bệnh thường được yêu cầu mô tả triệu chứng, nguyên nhân và thời điểm chấn thương. Ngoài ra người bệnh được yêu cầu đi lại hoặc/ và thực hiện một số thử nghiệm, bao gồm: Thử nghiệm ngăn kéo trước, thử nghiệm chuyển trục, thử nghiệm Lachman.
Trong đó thử nghiệm Lachman được áp dụng cho hầu hết các trường hợp có nghi ngờ chấn thương ACL bởi độ nhạy cảm của nó. Khi thực hiện thử nghiệm này, bác sĩ sẽ đặt một tay lên đùi và một tay vào xương chày trong khi bệnh nhân co gối. Sau đó kéo xương chày về phía trước để xác định tổn thương ở dây chằng chéo trước.
Trong trường hợp ACL bị rách, bác sĩ có thể phát hiện ra những bất thường sau:
- So với xương đùi, xương chày tăng chuyển động về phía trước (ra trước hoặc lên trên). Bất thường này thể hiện rõ rệt khi so sánh với chân bình thường.
- Điểm cuối nhão và mềm do dây chằng chéo trước bị rách.
2. Chẩn đoán cận lâm sàng
Ở bệnh nhân bị đứt bán phần dây chằng chéo trước, một số xét nghiệm hình ảnh dưới đây có thể được chỉ định:
- Chụp X-quang: Bệnh nhân được chụp X-quang để xác định bất kỳ trường hợp gãy xương nào (xương đùi, xương chày, xương bánh chè) có thể xảy ra khi bị chấn thương.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI): Thông qua hình ảnh MRI, bác sĩ có thể đánh giá dây chằng chéo trước, xác định vết rách và mức độ nghiêm trọng. Đồng thời kiểm tra và tìm kiếm bằng chứng liên quan đến tổn thương ở những dây chằng hay cấu trúc khác ở đầu gối, chẳng hạn như sụn khớp, sụn chêm.
- Nội soi khớp: Trong một vài trường hợp, bệnh nhân được yêu cầu nội soi khớp để chẩn đoán rách một phần dây chằng chéo trước. Ngoài ra kỹ thuật này có thể được dùng kết hợp với hình ảnh và khám lâm sàng để xác định loại tái tạo nào tốt nhất cho bệnh nhân được chỉ định phẫu thuật.
Điều trị đứt bán phần dây chằng chéo trước
Để đề xuất hướng điều trị thích hợp, bác sĩ tiến hành đánh giá tình trạng, xác định những vấn đề có khả năng tiến triển do thiếu hụt ACL.
1. Điều trị bảo tồn
Điều trị bảo tồn (điều trị không phẫu thuật) được chỉ định cho những trường hợp sau:
- Tổn thương nhẹ, không có dấu hiệu bất ổn ở đầu gối khi sinh hoạt hoặc chơi thể thao
- Chỉ có dây chằng chéo trước bị tổn thương, không phát sinh tổn thương ở những cấu trúc khác của đầu gối
- Có khả năng hồi phục tốt
- Người có lối sống ít vận động hoặc làm những công việc chân tay nhẹ nhàng
- Trẻ em còn sụn tăng trưởng
- Người cao tuổi.
Ở bệnh nhân bị đứt bán phần dây chằng chéo trước, những phương pháp điều trị bảo tồn thường được sử dụng gồm:
- Phương pháp RICE
Áp dụng phương pháp RICE (sơ cứu chấn thương) ngay khi ACL bị thương có thể giúp giảm nhẹ các triệu chứng. Phương pháp này gồm bốn bước, cụ thể:
- Nghỉ ngơi (Rest)
Người bệnh cần hạn chế vận động ở chân bị thương sau khi chấn thương xảy ra. Tốt nhất tạm dừng các hoạt động đang thực hiện, giảm tối đa thời gian vận động và đi lại, hạn chế tăng trọng lượng lên chân bị thương, nên nghỉ ngơi đầy đủ. Điều này giúp xương khớp và ACL được nghỉ ngơi hoàn toàn và có thời gian phục hồi.
- Chườm đá (Ice)
Để giảm đau và sưng do ACL bị thương, hãy dùng một túi đá lạnh đặt lên đầu gối từ 20 – 30 phút, lặp lại mỗi 2 – 4 giờ 1 lần, liên tục trong 2 hoặc 3 ngày. Lưu ý không đặt trực tiếp đá lạnh lên da để tránh làm tổn thương da (bỏng lạnh).
- Băng ép/ nén (Compression)
Khi bị đứt bán phần dây chằng chéo trước, hãy dùng 2 – 3 cuộn băng thun hoặc băng vải để quấn quanh đầu gối bị thương (theo đường băng số 8). Biện pháp này có tác dụng cố định vùng bị chấn thương, tăng tính ổn định và tạo điểm vững chắc cho đầu gối. Đồng thời hạn chế đầu gối tổn thương thêm hoặc đau do những chuyển động không cần thiết.
Ngoài ra băng ép/ nén còn giúp giảm sưng và đau. Lưu ý không nén quá chật để tránh làm ảnh hưởng đến quá trình lưu thông máu, gây đau và sưng nghiêm trọng hơn.
- Nâng cao (Elevate)
Đặt dưới đầu gối khoảng 1 – 2 chiếc gối khi ngồi/ nằm để nâng vùng tổn thương cao hơn tim. Biện pháp này giúp máu lưu thông về tim dễ dàng, hạn chế tình trạng ứ huyết, giảm sưng và đau hiệu quả.
- Bất động
Người bệnh cần bất động trong khi ACL bị thương và còn triệu chứng. Biện pháp này giúp bảo vệ đầu gối, ngăn những yếu tố bên ngoài làm ảnh hưởng đến quá trình phục hồi dây chằng. Đồng thời ngăn đau và sưng thêm nghiêm trọng.
Nếu cần đi lại, người bệnh nên sử dụng gậy hoặc nạng để giảm bớt trọng lượng cơ thể lên đầu gối bị thương.
Sau giai đoạn cấp tính, người bệnh được kích thích vận động hoàn toàn và tăng dần theo thời gian. Trong điều trị không phẫu thuật, vật lý trị liệu có thể giúp phục hồi đầu gối, trở về tình trạng gần với trạng thái trước khi ACL bị thương. Đồng thời giúp tăng cường sức mạnh, tăng sức cơ và ngăn ngừa sự bất ổn, người bệnh trở về với các hoạt động bình thường.
Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng cho bệnh nhân bị đứt bán phần dây chằng chéo trước tương tự như đứt ACL hoàn toàn. Phương pháp này bao gồm:
- Những bài tập tăng cường cơ bắp và kéo căng
- Rèn luyện khả năng nhận thức và thích ứng.
Hầu hết bệnh nhân bị đứt bán phần dây chằng chéo trước có tiên lượng tốt khi điều trị bảo tồn. Trong thời gian điều trị, người bệnh được đánh giá tình trạng lỏng lẻo và theo dõi sự phục hồi chức năng. Từ đó xác định liệu có nên duy trì điều trị bảo tồn hoặc chuyển sang phương pháp phẫu thuật hay không.
2. Điều trị phẫu thuật
Đối với đứt bán phần dây chằng chéo trước, điều trị phẫu thuật được chỉ định cho những bệnh nhân có tình trạng nghiêm trọng hơn. Chẳng hạn như:
- Chấn thương kết hợp. Cụ thể có tổn thương ở cấu trúc khác của đầu gối (gãy xương, rách sụn chiêm…) khi ACL bị thương
- Xuất hiện nhiều vết rách một phần
- Có khả năng tổn thương màng mạch và sụn chêm
- Giảm hoặc mất chức năng của dây chằng chéo trước
- Có nguy cơ tổn thương thoái hóa dẫn đến rách một phần dây chằng chéo trước.
Vết rách của dây chằng chéo trước thường không được nối lại bằng chỉ khâu. Bởi những vết rách đã sửa chữa có thể tái diễn hoặc bị lỗi theo thời gian. Chính vì thế mà dây chằng chéo trước bị rách thường được thay thế bằng một mảnh ghép, có thể là gân ở người hiến tặng hoặc lấy từ một vùng khác của cơ thể.
Khi xây dựng lại dây chằng bị thương, hầu hết bệnh nhân được phẫu thuật nội soi. So với mổ hở truyền thống, phương pháp này xâm lấn ít, gây đau và sưng ít hơn. Ngoài ra bệnh nhân được phẫu thuật nội soi có thời gian phục hồi nhanh hơn so với mổ hở.
Trước khi phẫu thuật, bệnh nhân được gây mê bằng một loại thuốc mê, mảnh ghép được chuẩn bị đúng kích thước của ACL bị thương. Mảnh ghép được cấy thông qua một vài vết rạch nhỏ trên đầu gối, dưới sự hướng dẫn của thiết bị có gắn camera. Trong và sau quá trình phẫu thuật, bác sĩ kiểm tra sự lỏng lẻo của các dây chằng để điều chỉnh phù hợp.
Một số biến chứng có thể gặp khi phẫu thuật:
- Đau khớp gối
- Tổn thương mảng tăng trưởng
- Nhiễm trùng
- Xuất hiện cục máu đông
- Chảy máu, tê bì
- Cứng khớp
Để giảm biến chứng, cần chăm sóc vết thương tốt sau khi phẫu thuật.
Phục hồi chức năng sau phẫu thuật
Sau khi phẫu thuật, bệnh nhân được cố định đầu gối bị thương và dùng thuốc giảm đau ngắn hạn. Trong đó thuốc chống viêm không steroid (NSAID), thuốc gây tê cục bộ và opioid (thuốc giảm đau gây nghiện) thường được lựa chọn để kiểm soát. Tùy thuộc vào tình trạng, bác sĩ có thể sử dụng kết hợp các loại thuốc để giảm nhu cầu sử dụng opioid cũng như tăng hiệu quả giảm đau.
Khi triệu chứng được kiểm soát, người bệnh được vật lý trị liệu để phục hồi chức năng (thường khoảng 10 – 14 ngày đầu sau phẫu thuật. Đây là một phần quan trọng góp phần quyết định thành công của của phương pháp phẫu thuật ACL.
Vật lý trị liệu sau phẫu thuật giúp tăng phạm vi chuyển động và khả năng chịu trọng lượng, phục hồi chức năng của đầu gối. Một số tác dụng khác:
- Kiểm soát cơn đau, giảm sưng đầu gối
- Giúp người bệnh sớm trở về với hoạt động thể thao
- Ngăn ngừa những vấn đề như đau đầu gối và duy trì khả năng vận động của xương bánh chè
- Tăng cường cơ gân kheo và cơ tứ đầu
- Lấy lại toàn bộ chuyển động của đầu gối
- Lấy lại thăng bằng và kiểm soát chân.
Quá trình vật lý trị liệu phục hồi chức năng sau phẫu thuật thường mất từ 4 – 6 tháng.
Tiên lượng
Đứt bán phần dây chằng chéo trước có tiên lượng tốt và thời gian phục hồi nhanh. Hầu hết bệnh nhân có thể phục hồi và trở lại hoạt động thể thao. Thông thường, ACL bị rách có thể lành lại và phục hồi sau ít nhất 3 tháng. Thời gian phục hồi hoàn toàn và trở lại thể thao thường từ 9 – 12 tháng.
Tuy nhiên một số bệnh nhân bị rách dây chằng chéo trước vẫn có thể gặp những triệu chứng không ổn định. Do đó người bệnh cần một liệu trình vật lý trị liệu hoàn chỉnh và theo dõi lâm sàng chặt chẽ để tăng khả năng và tốc độ hồi phục hoàn toàn.
Phòng ngừa đứt bán phần dây chằng chéo trước
Đứt bán phần dây chằng chéo trước thường liên quan đến những chuyển động đột ngột, chấn thương trong thể thao và sinh hoạt. Do đó tình trạng này có thể được ngăn ngừa bằng những biện pháp cơ bản sau:
- Không đột ngột giảm tốc độ và thực hiện những chuyển động bất lợi như cắt, chuyển hướng, lách qua hoặc xoay người.
- Hạn chế tiếp đất từ trên cao.
- Khi tiếp đất không nghiêng người sang một bên hoặc đặt phần lớn trọng lượng cơ thể vào một chân
- Tránh lực tác động trực tiếp vào đầu gối bằng cách thận trọng khi chơi thể thao, tham gia giao thông và sinh hoạt.
- Tăng sự dẻo dai và linh hoạt cho đầu gối bằng cách khởi động trước khi luyện tập hoặc chơi thể thao.
- Duy trì thói quen tập thể dục đều đặn 30 – 60 phút mỗi ngày. Các bài tập và bộ môn thích hợp (bơi lội, đạp xe, yoga…) có thể giúp tăng cường cơ bắp, tăng cường sức mạnh của gân kheo, sự linh hoạt và sức bền cho đầu gối. Từ đó giảm nguy cơ thoái hóa và chấn thương.
Đứt bán phần dây chằng chéo trước có tiên lượng tốt, ACL phục hồi nhanh nếu được thăm khám, điều trị sớm và đúng cách. Vì thế, người bệnh cần tiến hành sơ cứu ngay sau chấn thương (phương pháp RICE), sau đó phẫu thuật/ bất động và vật lý trị liệu theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.
Tham khảo thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!