Đau dây thần kinh hông là gì? Dấu hiệu, cách điều trị

Đau dây thần kinh hông là tình trạng tổn thương dây thần kinh hông to làm phát sinh cơn đau từ thắt lưng đến mông, đùi, cẳng chân và bàn chân. Cơn đau thường âm ỉ kéo dài kèm theo các rối loạn cảm giác, yếu cơ ở những khu vực bị ảnh hưởng, bệnh nhân đi lại khó khăn và giảm khả năng vận động.

Đau dây thần kinh hông là gì?

Đau dây thần kinh hông còn được gọi là đau thần kinh tọa. Đây là một tình trạng đau nhức kéo dài dọc theo đường đi của dây thần kinh này. Cụ thể cơn đau bắt đầu từ thắt lưng, lần lượt xuống mông, mặt ngoài của đùi, cẳng chân, mắt cá chân và ngón chân.

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và vị trí bị ảnh hưởng, cơn đau có thể nhẹ hoặc nặng. Tuy nhiên tất cả các trường hợp bị đau dây thần kinh hông cần sớm khám chữa bệnh để tránh tổn thương tiến triển và gây biến chứng.

Đau dây thần kinh hông thường xảy ra sau chấn thương hoặc có bệnh lý làm ảnh hưởng đến vùng thắt lưng khiến dây thần kinh hông bị chèn ép và tổn thương. Bệnh có thể xảy ra ở bất kỳ đối tượng hay độ tuổi nào. Tuy nhiên những người có tuổi từ 30 – 50 tuổi, lao động nặng, có chấn thương trong quá khứ là nhóm đối tượng có nguy cơ cao.

Dấu hiệu nhận biết đau dây thần kinh hông

Để nhận biết đau dây thần kinh hông, người bệnh có thể dựa vào các dấu hiệu và triệu chứng dưới đây:

• Đau dọc theo dây thần kinh hông với các đặc điểm:
  • Đau bắt đầu từ thắt lưng xuống mông, mặt ngoài của đùi, cẳng chân, mắt cá chân và ngón chân.
  • Cơn đau có thể âm ỉ, châm chích nhẹ hoặc nhói lên như điện giật.
  • Đau dai dẳng kéo dài, thường không có đáp ứng tốt với thuốc giảm đau không kê đơn.
  • Đau nghiêm trọng hơn khi ngồi hoặc đứng lâu, cúi gập, vặn người, đột ngột đứng lên trong khi ngồi, hắt hơi, ho, cười mạnh…
  • Đau giảm nhẹ khi giảm áp lực lên thắt lưng và nghỉ ngơi.
• Tê và yếu cơ ở những khu vực bị ảnh hưởng
• Có cảm giác ngứa ran hoặc châm chích
• Rối loạn hoặc giảm cảm giác
• Đi lại và vận động khó khăn
• Các chi kém linh hoạt
• Mất kiểm soát bàng quang và ruột ở trường hợp nặng

Nguyên nhân gây đau dây thần kinh hông

Đau dây thần kinh hông xảy ra khi dây thần kinh này bị chèn ép, thường do chấn thương hoặc có bệnh lý ở vùng cột sống thắt lưng. Cụ thể:

• Chấn thương: Chấn thương xảy ra ở vùng cột sống thắt lưng có thể làm tổn thương dây thần kinh hông dẫn đến đau thần kinh kèm theo rối loạn cảm giác và nhiều biểu hiện bất thường khác. Tình trạng này thường xảy ra sau một va đập mạnh, té ngã.
• Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng: Sự nứt/ rách bao xơ khiến nhân nhầy bên trong tràn ra ngoài. Chúng tạo thành một khối thoát vị đè nén vào các rễ dây thần kinh. Nếu tình trạng này xảy ra ở cột sống thắt lưng, bệnh nhân sẽ có nguy cơ cao bị đau thần kinh tọa.
• Gai cột sống: Gai cột sống lưng là sự phát triển quá mức của các tế bào xương trên thân đốt sống. Các gai xương có xu hướng phát triển theo thời gian, nhô ra ở mặt trước và hai bên của đốt sống lưng. Điều này khiến các dây thần kinh và mạch máu xung quanh bị tổn thương dẫn đến đau nhức, bao gồm cả đau dây thần kinh hông.
• Thoái hóa cột sống thắt lưng: Thoái hóa cột sống thắt lưng là tình trạng đĩa đệm và sụn khớp ở cột sống lưng bị thoái hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành một hoặc nhiều gai xương trên thân đốt sống. Theo thời gian, các gai xương gia tăng kích thước chèn ép vào dây thần kinh hông.
• Hẹp ống sống: Đây là một trong những nguyên nhân gây đau dây thần kinh hông phổ biến. Đĩa đệm hư hỏng, khối u, các tế bào xương phát triển quá mức do thoái hóa… làm thu hẹp không gian trong ống sống. Điều này khiến các dây thần kinh và tủy sống đi qua cột sống chịu nhiều áp lực và bị chèn ép.
• Nguyên nhân khác: Hiếm gặp hơn, dây thần kinh hông có thể bị tổn thương do khối u chèn ép hoặc do một số căn bệnh khác, bao gồm:
  • Bệnh tiểu đường (làm tăng nguy cơ tổn thương thần kinh)
  • Hội chứng cơ hình lê
  • Nhiễm trùng
  • Hội chứng chùm đuôi ngựa…

Yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ đau dây thần kinh hông, cụ thể:

• Tuổi tác: Những người có độ tuổi càng cao càng có nguy cơ mắc chứng đau dây thần kinh hông. Nguyên nhân là do sự thoái hóa theo thời gian khiến cột sống thay đổi theo hướng xấu. Cụ thể như thoái hóa cột sống, gai xương, đĩa đệm thoát vị đều là những nguyên nhân gây bệnh thường gặp.
• Béo phì: Thực tế cho thấy trọng lượng dư thừa sẽ làm tăng mức độ căng thẳng lên cột sống. Đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho những thay đổi của cột sống xảy ra dẫn đến đau dây thần kinh hông.
• Ít vận động: Những người có lối sống ít vận động hoặc ngồi lâu trong thời gian dài sẽ có nguy cơ cao bị tổn thương và đau dây thần kinh hông.
• Yếu tố nghề nghiệp: Những người có công việc nặng nhọc, mang vác vật nặng, thường xuyên phải vặn lưng hoặc lái xe cơ giới thường có nguy cơ bị đau dây thần kinh hông.

Đau dây thần kinh hông có nguy hiểm không?

Hầu hết bệnh nhân có thể phục hồi hoàn toàn sau một thời gian chăm sóc và điều trị đau dây thần kinh hông. Một số trường hợp khác có triệu chứng giảm nhanh mà không cần điều trị. Tuy nhiên nếu không tích cực hoặc quá trình điều trị không diễn ra, dây thần kinh có thể bị tổn thương vĩnh viễn.

Vì thế bệnh nhân cần thăm khám và điều trị y tế ngay lập tức nếu cơn đau kèm theo những biểu hiện nghiêm trọng sau:

• Mất chức năng ruột hoặc/ và bàng quang
• Cảm thấy yếu ở bên chân bị ảnh hưởng
• Rối loạn hoặc mất cảm giác ở chân bị ảnh hưởng

Chẩn đoán đau dây thần kinh hông

Đau dây thần kinh hông được chẩn đoán bằng cách khám sức khỏe và kiểm tra hình ảnh.

1. Kiểm tra lâm sàng

Thông thường bệnh nhân sẽ được kiểm tra triệu chứng, phản xạ và sức mạnh cơ bắp trong quá trình thăm khám.

• Kiểm tra triệu chứng: Người bệnh được yêu cầu mô tả chi tiết các triệu chứng đang gặp, đặc biệt là tình trạng đau nhức dọc theo dây thần kinh hông.
• Kiểm tra phản xạ và sức mạnh cơ bắp: Người bệnh được yêu cầu đứng lên từ ghế ngồi, tư thế ngồi xổm và nằm ngửa; đi lại bằng gót chân hoặc các ngón chân; lần lượt nhấc chân trái và chân phải lên cao. Thông thường những người bị đau dây thần kinh hông sẽ có dấu hiệu run chân, tê yếu và đau nhiều hơn khi thực hiện những hoạt động này.

2. Kiểm tra hình ảnh

Một số xét nghiệm hình ảnh sẽ được thực hiện để đánh giá chi tiết hơn về chứng đau dây thần kinh hông.

• Chụp X-quang: Hình ảnh tạo ra từ chụp X-quang cột sống có thể cho thấy những bất thường trên thân đốt sống và sự chèn ép lên dây thần kinh (đặc biệt là gai xương).
• CT tủy đồ: Người bệnh được tiêm thuốc cản quang trước khi chụp X-quang để tạo ra hình ảnh rõ nét hơn về cột sống. Khi được đưa vào cơ thể, thuốc cản quang sẽ di chuyển quanh các dây thần kinh và tủy sống trong ống sống. Từ đó thể hiện rõ nét hơn về tình trạng tổn thương dây thần kinh hông và những bất thường của cột sống.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp cộng hưởng từ là kỹ thuật sử dụng sóng vô tuyến và nam châm mạnh để tạo ra hình ảnh chi tiết về mặt cắt ngang của lưng, các mô mềm và xương. Dựa trên hình ảnh MRI, bác sĩ có thể dễ dàng hơn trong việc xác định nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của tình trạng tổn thương dây thần kinh hông.
• Điện cơ (EMG): Thử nghiệm này cho phép kiểm tra phản ứng của cơ và các xung điện được tạo ra từ những dây thần kinh quanh cột sống. Từ đó xác định chính xác loại và số lượng dây thần kinh bị tổn thương. Ngoài ra điện cơ có khả năng xác định tình trạng chèn ép, đau dây thần kinh hông do hẹp ống sống và do đĩa đệm thoát vị.

Phương pháp điều trị đau dây thần kinh hông

Tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ ảnh hưởng, đau dây thần kinh hông được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau. Một số trường hợp nhẹ có thể không cần điều trị y tế hoặc chỉ dùng thuốc và vật lý trị liệu để khắc phục.

Can thiệp ngoại khoa được chỉ định cho những trường hợp nặng, nguyên nhân phức tạp, có rối loạn cảm giác hoặc những biến chứng liên quan đến khả năng vận động.

1. Biện pháp khắc phục tại nhà

Phần lớn bệnh nhân bị đau dây thần kinh hông đều có đáp ứng tốt với phương pháp chăm sóc và khắc phục tại nhà. Dưới đây là các phương pháp thường được áp dụng:

• Nghỉ ngơi: Bệnh nhân bị đau dây thần kinh hông cần dành nhiều thời gian nghỉ ngơi và giảm bớt một số hoạt động trong vài ngày. Điều này giúp xoa dịu dây thần kinh bị tổn thương và giảm đau.
• Chườm lạnh: Đặt túi chườm lạnh lên vị trí đau từ 15 – 20 phút/ lần, vài lần mỗi ngày có thể giúp làm dịu nhanh cảm giác đau nhức. Biện pháp này nên được áp dụng trong vài ngày đầu bị đau. Khi chườm lạnh, người bệnh có thể dùng một chiếc khăn sạch bọc một vài viên đá hoặc gói đậu đông lạnh.
• Chườm nóng: Sau 2 – 3 ngày chườm lạnh, người bệnh có thể áp dụng biện pháp chườm nóng để tăng hiệu quả giảm đau. Khi thực hiện, hãy dùng một túi chườm nóng hoặc một chai nước nóng áp lên khu vực bị đau. Nếu đau không giảm hoặc dai dẳng kéo dài, người bệnh có thể chườm lạnh và chườm ấm xen kẽ. Điều này mang đến nhiều lợi ích trong việc xoa dịu đau thần kinh.
• Duy trì vận động: Khi cơn đau thuyên giảm, người bệnh nên thường xuyên đi bộ hoặc thực hiện các bài tập kéo giãn cho lưng dưới. Biện pháp này có tác dụng tăng cường sức cơ, giảm chèn ép rễ thần kinh và hỗ trợ giảm đau hiệu quả.

2. Sử dụng thuốc

Người bệnh được khuyên nghỉ ngơi, tránh lao động nặng để làm dịu cơn đau dây thần kinh hông. Tuy nhiên nếu đau không giảm, âm ỉ ở mức độ từ nhẹ đến trung bình, người bệnh sẽ được yêu cầu sử dụng một số loại thuốc để kiểm soát tình trạng.

Dưới đây là các loại thuốc thường được dùng trong đau dây thần kinh hông:

• Paracetamol

Thuốc này có tác dụng hạ sốt và giảm đau. Trong trường hợp đau nhẹ, Paracetamol được dùng đơn lẻ với liều 500mg/ lần x 2 – 4 lần/ ngày (cách 4 – 6 tiếng). Đối với những trường hợp nghiêm trọng hơn, Paracetamol sẽ được sử dụng kết hợp với Tramadol hoặc Codein (thuốc giảm đau nhóm opioid), uống 2 – 4 viên/ ngày để tăng hiệu quả giảm đau.

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID)

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, NSAID không chọn lọc (Ibuprofen, Naproxen) hoặc COX – 2 có chọn lọc (Celecoxib, Meloxicam) sẽ được chỉ định. Thuốc này có tác dụng trị viêm, giảm đau và hạ sốt không đặc hiệu. NSAID phù hợp với những bệnh nhân bị đau dây thần kinh hông ở mức trung bình.

Vì các thuốc chống viêm không steroid có thể gây tác dụng phụ lên đường tiêu hóa nên chúng thường được dùng chung với thuốc ức chế bơm proton hoặc những loại thuốc bảo vệ dạ dày khác.

• Thuốc giãn cơ

Một số loại thuốc giãn cơ như Tolperisone và Eperisone thường được dùng trong điều trị đau dây thần kinh hông. Thuốc này có tác dụng thư giãn, giảm co cứng và co thắt cơ. Đồng thời làm dịu các cơn đau.

• Thuốc chống trầm cảm ba vòng

Thuốc chống trầm cảm ba vòng có tác dụng cải thiện tâm trạng và giấc ngủ, giảm triệu chứng trầm cảm. Ngoài ra loại thuốc này còn có tác dụng xoa dịu cơn đau. Khi sử dụng có thể ngăn đau dây thần kinh hông làm ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng giấc ngủ.

• Thuốc điều trị đau thần kinh

Pregabalin sẽ được sử dụng trong điều trị đau dây thần kinh hông với liều 75 mg – 300mg/ ngày. Thuốc này có tác dụng điều trị đau thần kinh do các chấn thương tủy sống, bệnh zona và bệnh đái tháo đường làm tổn thương dây thần kinh.

• Thuốc chống động kinh

Một số loại thuốc chống động kinh như Gabapentin được dùng cho người lớn bị đau thần kinh do bệnh zona (herpes zoster) hoặc virus herpes. Đối với đau dây thần kinh hông, Gabapentin được dùng với liều 300 – 1200mg/ ngày.

• Tiêm steroid

Trong một số trường hợp, bệnh nhân sẽ được yêu cầu tiêm thuốc corticosteroid ngoài màng cứng, ngay tại khu vực xung quanh rễ thần kinh liên quan. Thuốc này có tác dụng ức chế phản ứng viêm quanh dây thần kinh bị kích thích, từ đó giúp giảm đau hiệu quả.

Sau khi tiêm thuốc corticosteroid ngoài màng cứng, các triệu chứng liên quan đến đau dây thần kinh hông sẽ biến mất. Tuy nhiên hiệu quả chỉ kéo dài trong vài tháng. Do đó bệnh nhân có thể được yêu cầu tiêm nhắc lại khi cần thiết.

3. Vật lý trị liệu

Bệnh nhân bị đau dây thần kinh hông thường được yêu cầu vật lý trị liệu sau khi cơn đau cấp tính đã thuyên giảm. Phương pháp này có tác dụng phục hồi chức năng vận động, hỗ trợ giảm đau, tăng cường sức cơ và ngăn ngừa phát sinh những chấn thương trong tương lai.

Đối với bệnh nhân bị đau dây thần kinh hông, vật lý trị liệu thường bao gồm những bài tập điều chỉnh tư thế trong sinh hoạt, cải thiện tính linh hoạt, kéo giãn và tăng cường các cơ hỗ trợ lưng.

Ngoài các bài tập vật lý trị liệu, người bệnh sẽ được yêu cầu đi bộ, bơi lội, thực hiện các các bài tập aerobic nhẹ nhàng và massage trị liệu để tăng khả năng chữa bệnh.

4. Phẫu thuật

Trong điều trị đau dây thần kinh hông, phương pháp phẫu thuật thường được chỉ định cho những trường hợp sau:

• Dây thần kinh hông bị nén nghiêm trọng khiến vùng thắt lưng và chi bị suy yếu đáng kể.
• Đau nhức nghiêm trọng nhưng không có đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị bảo tồn.
• Mất khả năng kiểm soát bàng quang hoặc/ và ruột.
• Đau dây thần kinh hông do thoát vị đĩa đệm nặng, gai xương lớn hoặc do nguyên nhân ác tính như có khối u chèn ép.

Thông thường phẫu thuật được chỉ định nhằm giải nén dây thần kinh bị chèn ép. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và các nguyên nhân gây đau dây thần kinh hông, bệnh nhân có thể được phẫu thuật loại bỏ phần đĩa đệm thoát vị hoặc xương đè lên dây thần kinh.

Đối với những trường hợp bị đau dây thần kinh hông do khối u ác tính đè nén, người bệnh sẽ được phẫu thuật loại bỏ khối u kết hợp xạ trị và hóa trị (phương pháp điều trị ung thư) để loại bỏ đồng thời bệnh và căn nguyên.

Biện pháp phòng ngừa đau dây thần kinh hông

Không thể ngăn ngừa hoàn toàn đau dây thần kinh hông. Tuy nhiên những biện pháp dưới đây có thể bảo vệ lưng và giảm nguy cơ mắc bệnh.

• Giữ tư thế đúng khi ngồi làm việc. Khi làm việc, nên dùng một chiếc ghế có khả năng hỗ trợ lưng dưới, có lưng tựa, đế xoay và tay vịn. Ngoài ra để duy trì đường cong của lưng, hãy dùng một chiếc khăn cuộn hoặc một chiếc gối đặt ở phần nhỏ của lưng. Trong khi ngồi cần giữ cho hông và đầu gối ngang bằng.
• Thường xuyên vận động và tập thể dục với các bài tập kéo giãn nhẹ nhàng, đi bộ, bơi lội… Biện pháp này giúp tăng cường các cơ cốt lõi (cơ ở lưng dưới và ở bụng), giữ cho lưng chắc khỏe, duy trì đường cong tự nhiên của cột sống. Từ đó giúp phòng ngừa đau dây thần kinh hông hiệu quả.
• Hạn chế nâng vật nặng. Ngoài ra trong khi nâng, hãy giữ cho lưng thẳng, đầu gối uốn cong, phân bố đều lực nâng vật cho cả hai tay. Khi đưa vật lên cao, vẫn giữ lưng thẳng, từ từ duỗi gối để đứng lên đúng cách.
• Nếu phải đứng trong thời gian dài, bạn nên thường xuyên gác một chân lên hộp nhỏ hoặc ghế đẩu.
• Tránh thực hiện đồng thời động tác nâng vật và vặn người.
• Duy trì cân nặng an toàn.
• Loại bỏ những thói quen làm tăng tốc độ thoái hóa xương khớp như hút thuốc lá, ngủ muộn dậy sớm…
• Thận trọng khi sinh hoạt để tránh chấn thương.

Đau dây thần kinh hông có thể được phòng ngừa và điều trị bằng nhiều phương pháp (điều trị nội khoa, can thiệp ngoại khoa). Đôi khi cơn đau có thể thuyên giảm bằng các biện pháp chăm sóc thông thường.

Tuy nhiên nếu không chữa trị đúng cách, cơn đau có thể kéo dài và gây tổn thương dây thần kinh vĩnh viễn. Do đó ngay khi các biểu hiện đầu tiên xuất hiện, người bệnh nên khám và áp dụng các phương pháp chữa trị thích hợp theo chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Tham khảo thêm:

• 11 cách chữa đau thần kinh tọa tại nhà hiệu quả nhanh
• 10 bài tập giảm đau thần kinh tọa đơn giản, hiệu quả