Bệnh lao xương: Nguyên nhân, cách chẩn đoán và điều trị

Bệnh lao xương là tình trạng hệ thống xương bị nhiễm khuẩn do sự xâm nhập của trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis. Bệnh tiến triển khiến bệnh nhân bị đau nhiều, cứng và sưng tại khu vực xương bị nhiễm khuẩn. Ngoài ra bệnh nhân còn bị áp xe lạnh ở vị trí bị tổn thương.

Bệnh lao và bệnh lao xương là gì?

Bệnh lao là một bệnh truyền nhiễm xảy ra do sự xâm nhập của trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis. Đây là bệnh nguy hiểm do bệnh có khả năng làm ảnh hưởng đến phổi, hệ xương khớp và nhiều cơ quan khác trong cơ thể.

Trong đó bệnh lao lây lan đến phổi được gọi là bệnh lao ngoài phổi. Bệnh lao lây lan đến xương được gọi là bệnh lao xương.

Bệnh lao xương được hiểu là một dạng lao thứ phát làm ảnh hưởng đến hệ cơ xương, bao gồm cả khớp, xương dài và cột sống. Trong đó cột sống là vị trí dễ bị ảnh hưởng và chịu nhiều tác động tiêu cực nhất. Vì thế phần lớn những trường hợp bị lao xương xảy ra ở cột sống hoặc trên cột sống (lao cột sống).

Ngoài ra bệnh nhân có thể bị lao khớp gối, lao khớp háng, lao khuỷu tay, lao khớp cổ chân, lao chi trên.

Bệnh xuất hiện khiến bệnh nhân bị đau ở khung xương ngoài tủy. Nhiều trường hợp bị áp xe, cứng và sưng tại khu vực xương bị nhiễm khuẩn. Tuy nhiên bệnh có thể được khắc phục nếu sớm phát hiện.

Phân loại bệnh lao xương

Bệnh lao xương được chia thành hai loại, bao gồm:

• Lao xương tăng trưởng nhanh với hoại tử tối thiểu, điển hình như u lao hạt.
• Lao xương hoại tử tiết dịch, gây áp xe lạnh.

Nguyên nhân gây bệnh lao xương

Trực khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis là nguyên nhân chính gây bệnh lao xương. Cụ thể lao xương xảy ra khi cơ thể mắc bệnh lao và trực khuẩn lao lây lan ra ngoài phổi, đến hệ xương và gây nhiễm trùng.

Quá trình tiến triển của bệnh lao xương

Bệnh lao thường lây từ người bệnh sang người lành qua đường hô hấp. Nếu hệ miễn dịch không đủ khả năng để chống lại vi khuẩn, vi khuẩn lao sẽ nhanh chóng di chuyển đến phổi và gây lao phổi.

Khi mắc bệnh, vi khuẩn sẽ theo máu di chuyển vào xương từ hạch bạch huyết hoặc phổi. Nhất là khi các đốt sống và xương được cung cấp một lượng máu dồi dào. Lâu ngày khung nâng đỡ của cơ thể sẽ bị tổn thương và phá hủy.

Yếu tố nguy cơ của bệnh lao xương

Tỉ lệ mắc bệnh lao xương đang có xu hướng tăng cao ở những nước đang phát triển. Nguyên nhân là do bệnh lý này có mối liên hệ chặt chẽ với HIV/AIDS.

Hệ thống miễn dịch thường suy giảm nghiêm trọng hoặc mất đi ở những bệnh nhân bị HIV/AIDS. Lúc này vi khuẩn lao sẽ dễ dàng hơn trong việc xâm nhập, phát triển và lây lan đến xương.

Ngoài ra nguy cơ mắc bệnh còn tăng cao do những yếu tố sau:

• Bệnh lý: Suy dinh dưỡng, bị tiểu đường, viêm loét dạ dày – thực quản, suy giảm hệ miễn dịch…
• Dùng thuốc: Nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng cao ở những bệnh nhân sử dụng thuốc ức chế miễn dịch.
• Độ tuổi: Trẻ nhỏ chưa được tiêm phòng BCG và những người có độ tuổi từ 20 đến 40.
• Bệnh sử: Những người có tiền sử lao trước đó sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao. Điển hình như lao hạch, lao sơ nhiễm, lao niết niệu, lao phổi…
• Tiền sử gia đình bị lao: Bệnh lao có khả năng lây truyền mạnh từ người sang người. Vì thế nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng cao khi có người thân bị lao hoặc tiếp xúc gần với những nguồn lây lao khác.

Đường lây truyền của bệnh lao xương

Vi khuẩn gây lao xương lây truyền qua những con đường sau:

• Lây qua đường hô hấp
• Lây từ mẹ sang con
• Lây qua niêm mạc và vết thương hở.

Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lao xương

Bệnh lao xương thường khó được phát hiện sớm trong giai đoạn đầu. Nguyên nhân là do ở thời điểm khởi phát bệnh thường không có bất kỳ dấu hiệu hay triệu chứng này. Hầu hết các trường hợp bị đau và nhận thấy nhiều triệu chứng nghiêm trọng khác khi bệnh tiến triển nặng.

Những triệu chứng của bệnh lao xương gồm:

1. Triệu chứng tại chỗ

• Đau xương: Đau xương là triệu chứng điển hình của lao xương. Mức độ đau thường tăng dần theo thời gian, đau nặng hơn vào ban đêm và đau liên tục. Ngoài ra mức độ đau có thể tăng lên khi gắng sức hoặc khi vận động. Khi bị lao xương, người bệnh sẽ nhận thấy triệu chứng phát sinh ngay tại khu vực có xương bị tổn thương.
• Sưng, cứng vị trí tổn thương: Khi sờ có thể nhận thấy vị trí xương bị tổn thương có dấu hiệu sưng to và cứng nhưng không kèm theo biểu hiện viêm, đỏ hay nóng.
• Áp xe lạnh: Bệnh nhân bị áp xe lạnh ngay khi lao xương tiến triển đến mức độ nghiêm trọng. Lúc này trong ổ áp xe có một tổ chức hoại tử tương tự như bã đậu, có mủ và có mảnh xương chết ở một số trường hợp. Sau khi vỡ ra, ổ áp xe sẽ để lại lỗ dò.
• Triệu chứng nguy hiểm:
  • Hạch gốc chi cùng bên với vị trí bị tổn thương có dấu hiệu sưng to
  • Bất đối xứng hai bên chi dưới hoặc chi ở trẻ em
  • Liệt, liệt nửa người
  • Hạn chế vận động (duỗi các chi, quay người, gập người, cúi hoặc ngửa người)
  • Dị tật xương
  • Rối loạn cơ tròn có chèn ép tủy
  • Liệt mềm hai chi dưới.

2. Triệu chứng toàn thân

Một số triệu chứng toàn thân khi bị lao xương gồm:

• Cơ thể mệt mỏi
• Da xanh xao
• Chán ăn, ăn uống kém
• Vã nhiều mồ hôi vào ban đêm
• Sốt vừa hoặc chỉ sốt nhẹ nhưng thường kéo dài, thường xảy ra vào buổi chiều tối
• Sụt cân.

Mức độ nghiêm trọng của bệnh lao xương

Bệnh lao xương được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau. Vì thế tỉ lệ tử vong ở người bệnh thường giảm đáng kể. Đặc biệt là khi sớm phát hiện và điều trị.

Tuy nhiên do bệnh có diễn tiến phức tạp nên bệnh nhân vẫn có nguy cơ đối mặc với nhiều biến chứng nghiêm trọng. Ở giai đoạn muộn lao xương gây ra những biến chứng sau:

• Lao lan rộng: Việc không sớm thăm khám và điều trị khiến vi khuẩn lao Mycobacterium tuberculosis phát triển và lây lan sang nhiều cơ quan quan trọng khác của cơ thể. Đồng thời đe dọa đến tính mạng của người bệnh nếu Mycobacterium tuberculosi lan đến màng não.
• Biến dạng xương: Xuất hiện gù nhọn, xẹp đốt sống, gây chèn ép rễ dây thần kinh và chèn ép tủy sống.
• Biến chứng thần kinh: Liệt hai chi dưới hoặc liệt tứ chi.
• Cắt cụt chi: Bệnh nhân cần cắt cụt chi nếu những tổn thương không thể khắc phục.
• Liệt cơ tròn: Nếu áp xe lạnh phát triển lớn và chèn ép vào tủy sống, bệnh nhân sẽ có nguy cơ cao bị liệt cơ tròn.
• Teo cơ vận động khớp: Trong một số trường hợp, bệnh nhân bị lao xương có thể mắc chứng teo cơ vận động.
• Khả năng vận động bị hạn chế: Bệnh nhân gặp khó khăn trong việc cúi, ngửa người khi bị lao cột sống.

Bệnh lao xương được chẩn đoán như thế nào?

Bệnh lao xương được chẩn đoán thông qua triệu chứng lâm sàng, tổn thương thực thể và kết quả cận lâm sàng.

1. Chẩn đoán lâm sàng

• Kiểm tra tiền sử mắc bệnh lao
• Kiểm tra triệu chứng đau ở khu vực có nghi ngờ bị lao xương
• Kiểm tra tổn thương thực thể
  • Gù, vẹo cột sống
  • Đi tập tễnh, đi lệch người
  • Sưng, cứng khớp
  • Teo cơ, nổi hạch gốc chi
  • Áp xe lạnh, rò mủ tại vị trí bị lao xương hoặc xa hơn
• Kiểm tra khả năng vận động và phạm vi chuyển động của bệnh nhân
• Kiểm tra triệu chứng toàn thân.

2. Chẩn đoán cận lâm sàng

• Chụp X-quang: Bệnh nhân được chỉ định chụp X-quang phổi, cột sống và một số vị trí khác để xác định tổn thương. Thông thường chụp X-quang cho ra hình ảnh về những tổn thương ở giai đoạn muộn hơn.
• Soi vi khuẩn: Chọc hút mủ tại vị trí bị lao xương, sau đó đem bệnh phẩm vào phòng thí nghiệm và tiến hành soi tươi để kiểm tra, xác định vi khuẩn.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu được thực hiện với mục đích đo tốc độ lắng máu và công thức máu. Đồng thời xác định mức độ nhiễm trùng và loại vi khuẩn.
• Xét nghiệm phản ứng Mantoux: Xét nghiệm phản ứng Mantoux ở những bệnh nhân bị lao xương thường cho ra kết quả dương tính hoặc dương tính mạnh.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp cộng hưởng từ cho phép bác sĩ chuyên khoa kiểm tra chi tiết hơn về những vấn đề của xương. Từ đó tìm kiếm hiện tượng hủy xương, hẹp khe khớp, màng xương dày và những mảnh xương hoại tử ngay từ giai đoạn đầu.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Chụp cắt lớp vi tính cho ra hình ảnh rõ nét hơn về cấu trúc xương và xác định những tổn thương nhỏ hơn.

Phương pháp điều trị bệnh lao xương

Các nguyên tắc và phương pháp điều trị bệnh lao xương gồm:

1. Nguyên tắc điều trị bệnh lao xương

• Sử dụng thuốc giảm đau
• Điều trị nhiễm trùng, loại bỏ vi khuẩn lao ra khỏi cơ thể
• Hạn chế phát sinh biến chứng
• Phục hồi chức năng vận động.

2. Hóa trị điều trị bệnh lao xương

Hóa trị điều trị bệnh lao xương là phương pháp dùng thuốc tiêu diệt vi khuẩn lao và hạn chế những tổn thương do bệnh. Thông thường bệnh nhân sẽ được điều trị kéo dài (6 đến 18 tháng) với nhiều loại thuốc khác nhau.

Trong thời gian đầu bệnh nhân sẽ được theo dõi và điều trị tại bệnh viện. Sau khi xuất viện, bệnh nhân sẽ được yêu cầu sử dụng thêm một số loại thuốc kết hợp với biện pháp chăm sóc tại nhà.

Phần lớn bệnh nhân bị lao xương đều có đáp ứng tốt với phương pháp hóa trị. Tuy nhiên ở một số trường hợp bệnh nhân không đạt hiệu quả điều trị cao hoặc có dấu hiệu kháng thuốc phải đổi phác đồ điều trị.

3. Phẫu thuật chữa lao xương

Nếu hóa trị không mang đến hiệu quả điều trị cao, bệnh nhân sẽ được phẫu thuật để khắc phục tình trạng bệnh. Ngoài ra phương pháp điều trị này cũng được chỉ định cho những trường hợp sau:

• Kích thước ổ áp xe lớn
• Có biến dạng xương khớp
• Bệnh nhân đau nhiều và không thể kiểm soát bằng thuốc
• Có nguy cơ phát sinh biến chứng liệt chi hoặc giới hạn vận động

Bệnh nhân cần điều trị với thuốc và phác đồ phục hồi chức năng sau phẫu thuật.

4. Biện pháp chăm sóc

Việc áp dụng những biện pháp chăm sóc phù hợp có thể nâng cao hiệu quả điều trị bệnh và đẩy nhanh tiến độ phục hồi.

Nghỉ ngơi

Trong quá trình điều trị bệnh lao xương, người bệnh cần dành thời gian nghỉ ngơi phù hợp. Nguyên nhân là do bệnh lao xương và phương pháp hóa trị thường khiến bệnh nhân yếu ớt, hệ miễn dịch suy yếu, thường có cảm giác chán nản và mệt mỏi.

Ngoài ra người bệnh cần nằm nghỉ ngơi trên giường trong thời gian hóa trị để đạt hiệu quả điều trị cao hơn.

Đi lại và vận động nhẹ nhàng

Sau hóa trị, người bệnh cần thời gian nghỉ ngơi phù hợp kết hợp với đi lại và vận động nhẹ nhàng để nâng cao sức khỏe và thư giãn các khớp xương. Tuy nhiên người bệnh cần lưu ý không vận động quá sức hoặc luyện tập với những bài tập có cường độ cao để tránh gây tổn thương.

Trong một số trường hợp bệnh nhân có thể sử dụng nẹp hoặc áp dụng biện pháp kéo giãn để hỗ trợ vận động và phục hồi chức năng.

Biện pháp phòng ngừa bệnh lao xương

Những biện pháp dưới đây có thể giúp bạn hạn chế nguy cơ mắc bệnh lao xương, bao gồm:

• Tránh tiếp xúc với những bệnh nhân bị lao phổi hoặc lao xương để phòng ngừa lây nhiễm vi khuẩn lao.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ kết hợp kiểm tra đàm và X-quang phổi nếu có người thân mắc bệnh lao hoặc tiếp xúc với người bị lao ngoài cộng đồng.
• Trong trường hợp nhiễm vi khuẩn lao, người bệnh cần sớm gặp bác sĩ và điều trị để phòng ngừa vi khuẩn phát triển và gây lao xương.
• Tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ chăm sóc và điều trị lao xương theo sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để phòng ngừa bệnh tái phát. Đồng thời hạn chế tiếp xúc để tránh lây nhiễm cho cộng đồng.
• Thường xuyên vận động, luyện tập thể dục để nâng cao sức khỏe tổng thể và sức đề kháng. Ngoài ra cần ngủ đủ giấc, ăn uống đều độ, bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng để đảm bảo sức khỏe được ổn định. Từ đó giúp làm giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh.

Bệnh lao xương là một bệnh lý nguy hiểm. Trong trường hợp chậm trễ trong quá trình điều trị, người bệnh sẽ đối mặt với nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong khi vi khuẩn lao lây lan sang nhiều cơ quan khác.

Vì thế bạn cần tránh tiếp xúc với người bị lao và đến bệnh viện khi có nghi ngờ mắc bệnh. Đồng thời điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa để hạn chế rủi ro.

Tìm hiểu thêm: Các bệnh cơ xương khớp thường gặp và thông tin cần biết